Modos de ver
por Sam Dunn
No ano 2011 supervisei para o British Film Institute a reedición en Blu-ray —que xa tiña que saír había moito tempo— do filme co que David Gladwell debutou na longametraxe, Requiem for a Village. Un pouco máis de dez anos despois, en 2022, volvín sobre o proxecto para producir unha edición ampliada da película, en Blu-ray, para Powerhouse Films En ambas figuraban tamén varias curtametraxes de Gladwell rara vez vistas ata daquela, incluídas as que constan neste programa.
Durante o proceso de conformación destes discos, Gladwell prestou un grande apoio achegando toda sorte de documentación relativa á totalidade dos filmes, así como permitíndonos acceder ás pinturas que estivera elaborando nas últimas décadas. Malia iso, non obstante, semellaba algo desconcertado; de feito, cando o visitei en 2022 (para gravar os extensos comentarios en audio que se incluíron na edición de Powerhouse), manifestou tal desconcerto sen ambaxes: «Isto por que o facedes?», «A quen lle vai interesar?».
Se ben esta é precisamente a clase de preguntas que habería que considerar á hora de emprender ningunha operación comercial, a verdade é que non tiñamos en mente as previsións de vendas nin as características demográficas do público. A min a sorte permitírame ver esas películas cando traballaba no BFI e cativáranme; poder lanzalas constituía un privilexio, e ao que se aspiraba era a que máis xente tivese a posibilidade de velas.
Por suposto, ao que apuntaban as preguntas de Gladwell era a que o impacto que puidesen ter orixinalmente esas cintas quedaba limitado aos abstrusos círculos de cineclubs de afeccionados e festivais internacionais de cine, e a que, aínda que en todo este tempo lle valeran admiradores (entre os que destacaba Lindsay Anderson, para quen Gladwell editaría máis adiante If…. e O Lucky Man!), as películas se produciron fóra do que era a corrente dominante e a intención non foi nunca que funcionasen nun contexto comercial.
Estes feitos, porén, lonxe de constituír un motivo de preocupación, foron os que explicaron as condicións baixo as que se xeraron as singulares concepcións de Gladwell. Como se non ía poder alguén crear un traballo tan libre e tan contundente á vez? Tratábase de películas que —pese a presentárense como obras narrativas no seu formato— esixían que o público as vivise coma se podería vivir un entresoño ou a composición musical máis arrebatadora.
De feito, a afirmación de Walter Pater de que «toda arte aspira constantemente á condición de música» semella de todo acaída cando un considera os filmes de Gladwell. Tanto ten que A Summer Discord e Miss Thompson Goes Shopping sexan, en esencia, mudas (aínda que con algunha insinuación de audio no caso desta última): ambas son composicións na luz e na sombra, no espazo e no tempo. Claro está que podemos falar das súas «historias» —a vivencia da soidade dunha rapaza; o desprazamento dunha anciá a un mercado próximo—, pero tales elementos son tan importantes, ou non, como os temas dalgunhas obras musicais. A paixón e a poesía destas películas déixanse sentir non mediante o acto de aprehender o que está a suceder nelas, senón, máis ben, por medio dun efecto formal acumulativo no cal movemento e xustaposición —á fin e ao cabo, a edición é o forte de Gladwell— revisten capital importancia.
E An Untitled Film é o non plus ultra neste sentido. Para tal exquisita peza audiovisual, Gladwell e o bailarín, coreógrafo e compositor vangardista Ernest Berk (con quen Gladwell volvería traballar en 28B Camden Street, de 1965, e Dance, de 1967), colaboraron man a man para crear unha obra cuxa «historia» é simplemente o marco do que pende o seu radical experimento formal. Trátase dun traballo, elaborado a partir de imaxes extremas a cámara lenta e nidias texturas sonoras disonantes, que esixe ser, máis que «interpretado», experimentado. (O propio título, co seu ton reflexivo, xa subliña o feito de sermos convidados a mergullarnos no medio e non na mensaxe.)
Por suposto, The Great Steam Fair —realizada en estreita colaboración con Derrick Knight, un dos directores de documentais británicos máis destacados dese período— opera necesariamente dun xeito un tanto distinto dos traballos que Gladwell dirixiu en solitario. Con todo, mesmo aquí fica ben patente a preeminencia que se lle concede á experiencia audiovisual por riba do propósito narrativo, e o resultado é unha viaxe fértil e evocadora a outro mundo, un mundo de entresoño.
Non obstante, alén das cuestións de forma e función, existen moitos outros aspectos que comentar. Por exemplo, podería advertirse a sutil referencia a Jean Vigo de A Summer Discord e como a sorprendente mestura de cinta en branco e negro e en cor constitúe un antecedente —e talvez mesmo unha influencia?— do mesmo concepto formal do If…. de Anderson. Ata se podería conxecturar se cabería considerar An Untitled Film un dos primeiros exemplos de composición con imaxes tomadas en diferentes franxas horarias.
A pesar de todo iso, acaso a observación máis sorprendente sexa a de que os protagonistas masculinos en idade adulta se achen case totalmente ausentes do marco de Gladwell e as súas personaxes principais de sexo feminino sexan celebradas nin máis nin menos que polo que son ou como están: vellas ou novas, ledas ou tristes. Gladwell non proxecta nada nestas mulleres, senón que, pola contra, nos convida a participar das súas singulares e peculiares experiencias vitais. Este é tan só un dos moitos praceres que ofrecen os filmes, e unha das moitas razóns polas que un podería sentir o impulso de ir coa señora Thompson botar unha peza e brincar festivamente xusto antes de que cese a música e se acendan as luces.
Sam Dunn é cofundador da distribuidora cinematográfica Powerhouse Films (Reino Unido), cuxa colección Indicator, en Blu-ray, presenta un abano de filmes célebres e outros menos coñecidos que abranguen múltiples xéneros e épocas: do terror mexicano da década de 1930 ao fantastique francés dos 70, pasando por clásicos de Hollywood e a historia do cinema británico.