Menu

Nicolás Pereda

Repeticións Virtuosas

por Roger Koza

Unha hipótese para todas as películas de Nicolás Pereda: a repetición é un principio poético. Non é calquera figura entre outras. A repetición como acto é unha proba para o creador. Os cineastas soubérono sempre: repetir unha toma implica calibrar o inesperado co ensaio ata conseguir un resultado que se busca ou se intúe. Repítese para diferenciar e achar o plano singular, curiosamente irrepetible grazas á repetición.

No cinema de Pereda a repetición regula a posta en escena e delimita unha inquietude xeral. Pode ser a reiterada lectura dunha carta por distintos personaxes (Verano de Goliat), unha acción insignificante e inexplicable, como subir a unha camioneta dúas veces consecutivas, que non respecta a lóxica diexética da acción (Perpetuum Mobile), as variacións na dicción dunha tese política que pasa na fala da xente e de tempo en tempo (Matar extraños) ou directamente a recreación de todos os motivos das súas películas nunha soa película (Los mejores temas), mais sempre se trata do mesmo: acadar unha acción diferencial, un xesto ou signo que destitúa unha circularidade asfixiante e improdutiva. Cando o universo doméstico é irrespirable, os seus personaxes foxen cara o aberto; os últimos minutos de Juntos, neste sentido, son exemplares.

As historias de Pereda circunscríbense á orde familiar, aínda que recentemente emerxe un novo tema: a asimetría e o malestar dos vínculos sociais. A entrevista, unha forma predilecta do realizador para traballar sobre o fóra do campo, é a forma elixida en El palacio para localizar no rol do entrevistador o discurso invisible do poder. Conxura contra un sistema cinematográfico propio: para non insistir co mesmo, Pereda proponse un novo problema a filmar: o político.

ler máis...

Empecemos por un filme temperán e importante. Perpetuum Mobile arrinca co lento desprazamento dunha anciá. Mentres canta, móvese lentamente; vai do salón á cama. Pereda, despois, elixe deixala nun radical fóra de campo ata case o desenlace, onde o seu regreso precipitará un novo movemento para os seus dous personaxes centrais, nos arredores do Distrito Federal. Entre ese comezo e o periplo ritual e cerimonial co que termina a película, Pereda centra o seu relato nun mozo chamado Gabino (Gabino Rodríguez, o seu actor fetiche, que aparece en todas as súas películas) e a súa nai.

Hai unha escena misteriosa e filosoficamente relevante: cara o final, a noiva de Gabino subirase ao seu camión. Uns segundos despois, a mesma escena repítese sen explicacións. Non é unha escena esencial para o relato, mais si dende un punto de vista filosófico e estético. Perpetuum Mobile, como toda a obra de Pereda, non é outra cousa que un retrato e unha exploración da repetición.

Como sucedía en Juntos, unha película menos concesiva e máis minimalista nun sentido estrito, Pereda aposta por unha ruptura da repetición, ou mellor dito, por identificar o momento da diferenza nun ciclo constante sen variacións. Esta deriva no xogo da repetición está marcada aquí por unha viaxe, unha saída cara o aberto, a natureza. É un modo espacial de rachar cun círculo e un peche. E coma en Juntos, cando os mozos buscaban no bosque unha mascota perdida, o director consegue transmitir unha certa serenidade sonora e un descanso visual substituíndo unha xeografía urbana por un escenario natural.

Todo, en fin, el silencio lo ocupaba, en principio, é algo completamente distinto. O propio director encargouse de aclarar que a súa película tentaba ser unha alternativa ao tradicional “detrás de escena”. Así xustificaba a preeminencia de planos longos, que lle parecían moito máis adecuados para mostrar como se fai unha película, aínda que o seu propio filme, en verdade, circunscríbese a algunhas escenas interpretadas pola recoñecida actriz, activista, performer e escritora Jesusa Rodríguez, que encarna a Sor Juana Inés de la Cruz na obra de teatro Primero sueño, posta en abismo.

Rodada en branco e negro, Todo, en fin, el silencio lo ocupaba é por momentos maxistral: o cadro adoita permanecer escuro e é a luz a que irrompe coma un invasor. Trátase dunha modalidade poucas veces explorada no cinema, onde case sempre prevalece un motivo apolíneo, solar, lumínico. Pereda inviste o procedemento: o plano nace escuro e a luz conquista aos poucos a superficie e o perímetro do plano.

Todo, en fin, el silencio lo ocupaba é unha gran película sobre xente traballando en equipo que segue un plan moi ben concibido, o que non impide que a irrupción dunha azarosa tormenta se transforme no gran evento do filme, o seu instante de esplendor. En efecto, os planos finais sobre a choiva son literalmente admirables e fermosos; o branco e negro, misteriosamente, parece reinventarse nunha cor aínda innomeable, lonxe do alcance dun léxico que nomea as cores e as vincula con obxectos ou fenómenos.

Despois viñeron tres filmes: Verano de Goliat, Los mejores temas e Matar Extraños. Escribiuse moito sobre Verano de Goliat, seica a mellor película de Pereda. Que dicir, que conta co mellor inicio de todos os seus filmes? A gran anomalía do filme, a misteriosa novidade, pasaba polo devir animal dun dos personaxes. Tratábase dun anuncio, un signo do porvir? Nese filme, Pereda acadaba a súa madurez e o seu sistema conquistaba a súa perfección. Como seguir? En principio, despedíndose dun universo e as súas criaturas.

É por iso que habería que pensar Los mejores temas como unha película de deconstrución e clausura. Todas as obsesións están presentes: os lazos familiares imperfectos e desorganizados acentúanse coa chegada do pai ausente de Gabino. A desorde afectiva é palpable, pero a súa lectura e representación aluden a unha faciana inesperadamente cómica. É unha comicidade dolorosa, seca e incómoda, mais propia dunha idionsincracia onde nada parece arraigarse de todo no mundo; vivir é un gag, o que, loxicamente, repítese. Iso non implica que non existan preocupacións económicas e proxectos comerciais destinados a contrarrestar a carencia, mais vender produtos para o benestar corporal ou música gravada non resultan manobras destinadas ao enriquecemento. A precariedade afectiva ten sempre un correlato material, o despoxo económico, máis froito do capricho, a indolencia e a irresponsabilidade. O gag ten un custo.

Por iso a película respira por uns minutos cando os seus personaxes principais saen do seu peche infinito. O esgotamento espiritual conxúrase por uns instantes. É un tempo breve, e esa chegada ao lago, ao aberto, volve repetirse tanto como unha necesidade estrutural das películas de Pereda coma dos propios personaxes que as habitan (o sostido plano en profundidade de campo elixido para mostrar ese paseo fugaz na natureza, é dunha precisión e fineza admirable, cinema do mellor). O resto é e será repetición sen diferenza, mesmo se cambian os roles ou un pai falso é substituído por outro verdadeiro.

O primeiros cinco minutos de Matar Extraños (filme codirixido con Jacob Schulsinger) son formidables: unha muller postula unha concepción moderna da Historia e da revolución, e o discreto saber dos axentes na experiencia revolucionaria. Quen están a escribir a Historia poderán imaxinar o seu camiño e proxectar fantasías persoais e colectivas mais sempre deben aprender a convivir co incerto e indeterminado. A continuación, un home mira fixamente a cámara repetindo a tese da muller. Logo, algúns planos xerais sobre uns edificios propios dun escenario pretérito, que remiten tanto ao western como á reconstrución edilicia de México en 1910, intercálanse cos interiores dunha casa do noso tempo.

A repetición será un patrón do filme (como en todo o cinema de Pereda); a representación (teatral e política) como operación intelectual e dramática, un dilema a resolver; a descontinuidade e continuidade entre distintos tempos históricos, unha inquietude pragmática.

Como serán as próximas películas de Nicolás Pereda? Serán westerns? Filmará o malestar en clave política? Fará ciencia ficción? Logo dun primeiro estadio excepcional a súa carreira empeza a perfilarse cara outros confíns. Repetición e diferenza. É lóxico que a súa última película fose un traballo cun outro. O outro é o que chama e reclama pola diferenza. O que vén é sinxelo e tamén unha encrucillada. Tratarase dunha invención, ou máis ben dun achado doutro Pereda no propio Pereda, e repetir de aí en diante os novos temas do cinema de Nicolás Pereda.

Velaquí unha primeira resposta: o cinema de Pereda está a pasar por un período de transición. Los mejores temas foi probablemente unha despedida consciente dun sistema de representación cinematográfica. Matar extraños resultou unha enigmática primeira proba. El palacio é outro intento de renovación, unha tentativa. Ambas películas presentan unha novidade: un corremento da esfera familiar e doméstica a un espazo público e político. A revolución como concepto articulaba Matar extraños; neste enigmático filme a microfísica do poder envólveo todo.

O plano xeral de apertura é xenial. As dezasete mulleres que protagonizan o filme lavan os dentes ao unísono. Hai nenas, novas e vellas; non é un baño o lugar elixido senón un patio con pilóns. A actividade iguálaas, a pesar das súas disímiles experiencias e, eventualmente, as súas funcións. Onde están? Por varios minutos o único que se verá son accións de limpeza realizadas por algunhas destas mulleres. Todo sucede nunha vella casa, sen especificacións de onde se sitúa. Abstracción e o cotián. Pereda é capaz de filmar o acto de colgar roupa e tender unha cama coma se se tratase dun acontecemento estético.

Un burro ronda por aí e impón momentaneamente un signo cómico. Pero é un burro, un animal de servidume. E o título fala dun palacio. As mulleres poden ser vistas como un exército de reserva. Están a adestrarse? A posta en escena aproveita o fóra de campo. O que non se ve é o poder, pero actúa (no filme) e escoitámolo. O poder pregunta, asigna un salario, determina os horarios, esixe puntualidade e flexibilidade. Pereda invisibiliza o patrón, mais introdúceo no fóra de campo das entrevistas (unha característica da súa poética) mediante as cales o empregador comproba as virtudes dos seus posibles empregados.

E coma se todo isto fose pouco, hai un plano esplendoroso sobre a solidariedade das traballadoras. A extensa aperta entre dúas mulleres non ten prezo.

Hai un tempo vive en Canadá, mais só filma en México. Sen filiacións precisas e sen epígonos que poidan emulalo, Nicolás Pereda é a silenciosa singularidade do cinema mexicano.

Onde están as suas Historias?

73’ / 2007 / MÉXICO - CANADÁ

Dirección, guión e montaxe: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Fotografía: Alejandro Coronado
Son: Ana García
Produtor: Catalina Pereda
Con: Gabino Rodríguez, Teresa Sánchez, Clarisa Melheiros, Juana Rodríguez, Euracia Miranda, Refugio Alejo

ler máis...

Vicente é un granxeiro de 24 anos que vive coa súa avoa nunha pequena vila de México. Cando os seus tíos volven de Estados Unidos e ameazan con vender o terreo da avoa, Vicente viaxa á cidade de México en busca de xustiza. Na cidade queda coa súa nai, a quen non viu dende neno. Entón debe enfrontar a realidade de non saber nada acerca dela, nin dun sistema de xustiza que parece impenetrable.

Entrevista coa Terra

18’ / 2008 / MÉXICO - CANADÁ

Dirección e guión: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Fotografía: Sebastián Hiriart
Son : Nicolás Pereda
Montaxe: Nicolás Pereda, Sebastián Hiriart
Produtor: Nicolás Pereda
Con: Amalio Miranda, Nico Miranda, Eufracia Miranda, Juana Rodríguez

ler máis...

A través dunha serie de entrevistas e representacións descubrimos a historia de Nico e Amalio, dous nenos que contan como perderon ao seu amigo cando subían a montaña. Documental e ficción confúndense creando unha película híbrida e poética.

"En Entrevista coa Terra quería realizar unha obra poética que mesturase ficción e documental. A miña intención era facer un filme no que a persoa na pantalla fose ao mesmo tempo actor e personaxe. Nunca está claro que é o que ocorre no mundo da ficción e que no mundo do documental. Quizais a mellor explicación sexa que en cada momento, en cada frame, hai tantos elementos de ficción como de documental. Creo que isto é un achegamento interesante porque crea unha sorte de conciencia de que ningún dos dous xéneros cinematográficos están preto da realidade, son simplemente puntos de vista sobre a realidade, e ao mesmo tempo unha realidade particular en si mesma." N.P.

Xuntos

80’ / 2009 / MÉXICO

Dirección e guión: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Fotografía: Alejandro Coronado
Montaxe: Nicolás Pereda
Produción: Catalina Pereda, Nicolás Pereda
Con: Gabino Rodríguez, Luisa Pardo, Francisco Barreiro

ler máis...

Gabino, Luisa e Paco viven nun apartamento no México D.F., da billa só sae auga quente, o frigorífico deixou de funcionar e o seu can Junto desapareceu. Na casa todo parece ir de maLAPeor e a convivencia chega a un punto insustentable. Deciden entón facer unha excursión ao bosque, onde Gabino cre que Junto se refuxiou.

"Xuntos céntrase nos momentos prosaicos do día a día, antes que na construción dunha serie de cambios dramáticos que levan ao climax. A experiencia temporal do cotián adoita ser eliminada da narración. Neste filme preténdese comprender o misterio do cotián, así como a cotidianidade nese misterio." N.P.

Perpetuum Mobile

86’ / 2009 / MÉXICO

Dirección e guión: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Produtor: Nicolás Pereda
Fotografía: Alejandro Coronado
Montaxe: Nicolás Pereda
Con: Gabino Rodríguez, Teresa Sánchez, Luisa Pardo, Francisco Barreiro

ler máis...

Gabino, un mozo de 24 anos traballa facendo mudanzas cun destartalado camión na cidade de México. Este vive aínda en casa da súa nai, Teresa. que adora ao seu fillo Miguel, o irmán maior de Gabino. Nai e fillo teñen unha relación distante que chegará ao seu climax cando tropecen cun achado inesperado.

Verán de Goliat

76’ / 2010 / MÉXICO

Dirección, guión e montaxe: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Fotografía: Alejandro Coronado, Gerardo Barroso, Lisa Tillinger
Produtores: Nicolás Pereda, Andrés Castañeda
Con: Teresa Sánchez, Gabino Rodríguez, Harold Torres.

ler máis...

Despois de que a abandona o seu marido, Teresa pasa os días desesperada tentando entender que sucedeu. En lugar de atopar respostas, a súa misión convértese nunha viaxe polas rúas e casas de xente que coñece ao seu esposo. Mesturando ficción e documental, as súas visitas retratan a vila e os seus habitantes. Verano de Goliat é unha reflexión sobre o sufrimento tras o abandono, promesas rotas, desconexión e anhelo eterno.

"En Verano de Goliat, tento evocar o sentimento dun pobo enteiro. É un pobo no que a xente creceu con resentimento entre uns e outros. Familias destruídas, soldados que intimidan á xente, historias de mortes misteriosas atormentan o pobo, e un sentimento xeral de abandono axexan aos seus habitantes. É unha película que tenta evocar sentimentos e desexos salientando momentos cotiáns. O meu interese en construír unha película desta maneira é entender e evocar a experiencia do día a día neste lugar, e transmitir a través do cinema, a pesar de ser un medio visual, unha experiencia sensorial sobre un lugar e a súa cultura". N.P.

Todo, en fin, o silencio ocupábao

61’ / 2010 / MÉXICO - CANADÁ

Dirección e guión: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Fotografía: Gerardo Barroso, Lisa Tillinger, Alejandro Coronado
Montaxe: Nicolás Pereda
Produción: Nicolás Pereda
Con: Jesusa Rodríguez

ler máis...

Esta é unha película sobre a filmación dunha obra de teatro. A obra é un monólogo dun poema de Sor Juana Inés de la Cruz titulado Primer Sueño. Vemos á actriz Jesusa Rodríguez esperando pacientemente entre toma e toma e ao director e ao resto do equipo decidindo planos, movendo luces e colocando a cámara. Todo, en fin, o silencio ocupábao é unha meditación sobre o acto de filmar e os seus procesos.

Os mellores temas

100’ / 2012 / MÉXICO - CANADÁ - PAÍSES BAIXOS

Dirección, guión e montaxe: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Produtor: Sandra Gómez, Maximiliano Cruz
Fotografía: Alejandro Coronado, Pedro Gómez
Son: José Miguel Enríquez

ler máis...

Con: Teresa Sánchez, Gabino Rodríguez, Luísa Pardo, José Rodríguez, Luis Rodríguez, Francisco Barreiro

Mesturando ficción con documental, Os mellores temas conta a historia de Emilio, un home nos seus (quitar) de cincuentaetantos anos que regresa a casa logo de quince anos de abandono. A súa esposa Teresa e o seu fillo Gabino de vinte e oito anos recíbeno con receo e confusión. Logo dun par de días, deciden botar a Emilio de casa, pero decátanse que el xa se marchou por conta propia. Días despois, Gabino busca ao seu pai e pasa con el un par de días no seu departamento.

"Despois de facer algunhas películas cos mesmos actores interpretando papeis similares, decidín facer unha película sobre o proceso da representación. Isto abriu un mundo de novas posibilidades, incluíndo os ensaios, as repeticións e as interaccións entre personaxes de ficción e os actores que interpretan a eses personaxes. Seguín esta procura mediante a substitución dun dos actores co meu tío, á metade da rodaxe. O meu tío entra na película como un obxecto documental que ten que relacionarse cos personaxes de ficción que actúan coma se el fose un deles." N.P.

Matar extraños

63’ / 2013 / MÉXICO - DINAMARCA

Dirixido por: Jacob Secher Schulsinger, Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Guión: Jacob Secher Schulsinger, Nicolás Pereda
Fotografía: Miguel Tovar
Montaxe: Jacob Secher Schulsinger, Nicolás Pereda
Produtores: Sandra Gomez, Maximiliano Cruz, Jacob Secher Schulsinger, Nicolás Pereda

ler máis...

Son: Nicolás Pereda, Reda El-Kheloufi & Martin Dirkov
Produtora: DOX:LAB, Interior13, Secher & Schulsinger
Con: Gabino Rodríguez, Esthel Vogrig, Tenoch Huerta, Harold Torres, Carlos Barragán, Manuel Jiménez Frayre, Josué Cabrera, Iván Reyes Mundo, Alfredo H. de León, Hugo Núñez, Víctor Adam Torres Castillo, Israel Ríos, José Luis Huerta, Arturo Adriano, Miguel Papantla, Ricardo Soto, Amaury Cobos, Mario D. Huerta

A través dunha serie de castings, reconstrucións e escenas improvisadas, Matar extraños conta a historia de tres mozos que tratan en van de unirse á revolución mexicana de 1910, perdéndose no deseerto do norte de México. Polo camiño enfróntanse aos seus medos, soños e esperanzas idealistas así como á descrición estereotipada que hoxe en día se ten sobre o pasado revolucionario de México. Matar extraños documenta como os mitos gloriosos da creación que cada nación conta sobre si mesma son feitos e reproducidos mediante un proceso que implica a imaxinación dos seus ciudadáns. A pregunta de se as revolucións teñen principio, desenvolvemento e fin, queda no aire. Mesmo se a lenda foi xa declarada un feito, é posible aínda non publicala? Un lúdico post-western meta- revolucionario que habilmente deconstrúe os cimentos narrativos das nacións modernas.

O palacio

36’ / 2013 / MÉXICO - CANADÁ

Dirixido por: Nicolás Pereda
PLAY TRAILER
Guion: Nicolás Pereda
Fotografía: Pedro Gómez
Montaxe: Nicolás Pereda
Son: José Miguel Enríquez

ler máis...

Con: Geli Ramírez, Elizabeth Tinoco, Eli Cerna, Araceli Pedraza, Alicia Dominguez, Citlali Dominguez Ramírez, Rosa Estela Juárez, Ale Acosta, Flora Gallegos, Jessica Vélez Landín, Karina Itzel León Mora, Gloria Alejandré Ramírez, Laura Ramírez, Rosa María Lara, Teresa Sánchez, Agustina León Calvillo, Alejandra Cruz, Soledad Ramírez

O palacio segue o día a día de dezasete mulleres que viven todas xuntas nunha gran casa por cuestións emocionais e financeiras. Axúdanse mutuamente na aprendizaxe e a práctica dos traballos domésticos. A maioría delas serán aias, empregadas do fogar e coidadoras de anciáns.

"Quería ver como esas mulleres facían para vivir xuntas en circunstancias tan difíciles. Atopeime con que a casa era moito máis tranquila do que imaxinei. A través do proceso fílmico tentamos captar con coidado o seu día a día e o adestramento que moitas delas levan a cabo para atopar un traballo. Mentres tratabamos de capturar a esencia daquel lugar, a nosa presenza alí alterou o seu funcionamento nun grao difícil de avaliar." N.P.
EL PALACIO
Puma México en FICUNAM
MATAR EXTRAÑOS
Festival premiere Berlin International Film festival
LOS MEJORES TEMAS
Awards Best film - La Roche Sur Yon International film festival, Best Mexican film – Baja International film festival, Fipresci Award – Havana Film festival, Festival premiere Locarno Film Festival
VERANO DE GOLIAT Orizzonti Award (Best feature film) - Venice International Film Festival (Italy), Best Film Cinema of the Future BAFICI (Argentina), Best Film Official Competition – Valdivia International Film Festival (Chile), Critics Valdivia International Film Festival (Chile), Best Actress – FICCMEXICO, (Mexico), Honourable Mention –L’alternativa (Spain), Festivals premiere at Venice International Film Festival and Toronto International Film Festival
TODO, EN FIN, EL SILENCIO LO OCUPABA Awards Images Prize (Best Canadian Media Art Work), Images Festival, Toronto Festival premiere International Film Festival Rotterdam
PERPETUUM MOBILE Awards Best Film Guadalajara International Film Festival (Mexico), Best Film Monterrey International Film Festival (Mexico), Best Director Gramado International Film Festival (Brazil), Best Actor Gramado International Film Festival (Brazil), Best Actor Belfort International Film Festival (France), Best Work in Progress Toulouse Film Festival (France) Festival premiere Cannes Film Festival (ACID)
JUNTOS Awards Best Film World Cinema Amsterdam (Netherlands), Festival premiere Guadalajara International Film Festival
ENTREVISTA CON LA TIERRA Awards Best Film Levante Film Festival (Italy) Best Documentary Curtas Vila do Conde (Portugal), Best Documentary Expresión en Corto (Mexico)., Best Documentary Flexiff (Australia), Festival premiere Toronto International Film Festival, International Film Festival Rotterdam
¿DÓNDE ESTÁN SUS HISTORIAS? Awards Best Feature Film Morelia International Film Festival (Mexico), French Critics’ Discovery Award Toulouse Film Festival (France), Festival premiere Morelia International Film Festival
Clase maxistral de Nicolás Pereda. Sábado 5 ás 17h. Entrada de balde ata completar aforamento.