Prensa

PLAY-DOC RESCATA DO ESQUECEMENTO O CINEASTA CUBANO GUILLÉN LANDRIÁN

VOLVER
O realizador, galardoado en festivais estranxeiros como Cracovia ou a Seminci de Valladolid, foi prohibido e encarcerado no seu propio país
Play-Doc recupera a súa singular, poética e irónica ollada a través dun ciclo con seis películas; as únicas que sobreviviron a censura
Tui, 15 de febreiro de 2013. A próxima edición de Play-Doc Festival Internacional de Documentais de Tui (13-17 de marzo) descobre unha figura perdida do documental cubano: Nicolás Guillén Landrián (1938-2003). Realizador de 18 películas, hoxe a meirande parte perdidas; Play-Doc recupera, por primeira vez en España, os seis títulos que sobreviviron o ostracismo.

Durante moitos anos, Guillén Landrián foi director de curtametraxes no ICAIC (Instituto Cubano de Arte e Industria Cinematográficos). A maioría dos seus traballos eran encargos propagandísticos, que o realizador sabía levar ao seu terreo. Este fluía por vertentes surrealistas e poéticas, conxugadas cun apego honesto e próximo polo real, que o converten nun dos mellores retratistas da Cuba dos anos sesenta.

Ata non hai moito, as poucas monografías de cinema cubano que o mencionaban, facíano como axudante de Santiago Álvarez, considerado o mellor documentalista do país na tradición canónica. Aínda que é certo que exerceu labores de montador para Álvarez, aprendeu no proceso tamén de Joris Ivens e Theodor Christensen; os seus verdadeiros titores, segundo as súas propias palabras. Do primeiro, definido polo histórico programador da Nouvelle Vague Henri Langlois, coma “o máis grande dos montadores e o máis grande documentalista vivo”; aprendeu Guillén Landrián a mirar o esencial, á realidade inmediata, o ser humano e a súa contorna. A influencia do traballo máis coñecido de Ivens, Choiva, déixase notar en Nun barrio vello (1963), retrato da Habana Vella na posguerra, que mostra o que o réxime castrista, moi a miúdo, deixou fóra de campo. A súa sagacidade valeulle unha mención de honra no festival de Cracovia, inaugurando a súa carreira co peso do prestixio internacional.

De Theodor Christensen, máis que dunha maneira de rodar, contaxiouse do seu espírito aventureiro. Logo de Nun barrio vello, Guillén Landrián decidiu trasladarse ao extremo máis oriental da illa, para buscar o seu retrato de Cuba fóra da Habana. O resultado da súa expedición é a chamada triloxía do subdesenvolvemento: Ociel de Toa (1965), Reportaxe (1965) e Retornar a Baracoa (1966). A primeira triunfou na Seminci, obtendo a Espiga de Ouro ex-aequo con Ingmar Bergman, o que provocou unha desfeita inversamente proporcional para o autor na propia Cuba. As outras dúas entregas foron inmediatamente censuradas, e condenadas ao arquivo fílmico, ata recuperarse décadas máis tarde. A ollada nada compracente do director cara os problemas do campesiñado ou a infancia nestas películas fíxolle dar cos seus ósos no cárcere.

Vila Marista, sede da Seguridade do Estado cubana, recibiuno nun frío calabozo; enviándoo máis tarde, durante dous anos, a unha granxa onde exerceu traballos forzados. Nesta situación, desenvolveu unha esquizofrenia, polo que tiveron que internalo nun Psiquiátrico e foi sometido a electrochoque. Recuperado e cumprindo a súa condena, volveu ao seu posto no ICAIC. Alí vai realizar a súa obra mestra: Coffea Arábiga (1968). O documental (un encargo) tentaba dar leccións da plantación, recollida e tratamento do gran aos cidadáns; para xerar riqueza a través desta actividade económica. Vinganza intelixente do realizador cara o réxime, nela superpón o tema prohibido dos Beatles The Fool on the Hill (O parvo do outeiro) a imaxes de Fidel Castro sobre unha tribuna, dando un discurso. Exemplo da súa evolución posmoderna da linguaxe, a película lese como unha metáfora de Cuba a modo de enorme plantación.

Completa o ciclo Os do baile (1965). Unha vez máis, censurado por mostrar unha imaxe non desexada da Habana nocturna. Coma o seu título indica, céntrase nun dos temas predilectos do director, a danza, nunha cidade que vive para ela.
Información máis extensa en:
Nicolás Guillén Landrián: muerte y resurrección
Obscure Objects of Desire, by Chris Fujiwara